İş hayatında çalışanların dinlenme ve özel durumlarını halletme ihtiyacı, izin hakları ile karşılanır. Türk İş Hukuku'nda ücretli ve ücretsiz izinler, hem çalışan hem de işveren hakları açısından detaylı şekilde düzenlenmiştir. Bu rehberde, izin türleri, şartları ve yönetim süreçleri hakkında bilmeniz gereken her şeyi bulacaksınız.
Ücretli izin, çalışanın işe gitmediği halde maaşını almaya devam ettiği izin türüdür. Bu izin hakları, İş Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle güvence altına alınmıştır. Ücretli izinler, çalışanların fiziksel ve mental sağlığını korumak, sosyal yaşamlarını düzenlemek ve beklenmeyen durumlarda iş yaşamlarını aksatmamalarını sağlamak amacıyla tanımlanmıştır.
Ücretli izin, çalışanın hak ettiği süre kadar işten ayrılması ve bu süre boyunca normal çalışma günlerindeki maaşını alması anlamına gelir. Bu hak, çalışma süresine ve izin türüne göre farklı koşullarda kullanılabilir.
Ücretli izin hakkının doğması için belirli şartların yerine getirilmesi gerekir:
Çalışma Süresi Şartı: Yıllık ücretli izin için çalışanın aynı işyerinde en az bir yıl çalışmış olması gerekir. Bu süre hesaplanırken, deneme süresi de dahil edilir.
İş Sözleşmesinin Varlığı: Çalışanın geçerli bir iş sözleşmesinin bulunması ve bu sözleşmenin İş Kanunu kapsamında olması gerekir.
Çalışma Disiplini: Çalışanın iş kurallarına uygun davranması ve haklı sebep olmaksızın işe devamsızlık yapmaması önemlidir.
Bildirim Şartı: Ücretli izin kullanımında, işverenle önceden anlaşma sağlanması ve uygun zamanlama yapılması gerekir. Acil durumlar hariç, izin taleplerinin önceden bildirilmesi beklenir.
İş Hukuku'nda farklı amaçlarla kullanılan çeşitli ücretli izin türleri bulunmaktadır:
Yıllık Ücretli İzin: En temel izin hakkı olup, çalışanın dinlenmesi amacıyla yılda belirli süre kullanabileceği izindir.
Mazeret İzinleri: Evlenme, ölüm, doğum gibi özel durumlar için tanınan kısa süreli izinlerdir.
Hastalık İzni: Çalışanın hastalığı nedeniyle işe gelemediği dönemde kullandığı, sağlık raporuyla belgelenen izindir.
Analık İzni: Kadın çalışanların doğum öncesi ve sonrası kullandığı, yasayla güvence altına alınmış izin türüdür.
Babalık İzni: Erkek çalışanların eşinin doğum yapması durumunda kullanabildiği kısa süreli izindir.
Evlenme İzni: 3 gün süreyle verilir ve evlilik cüzdanı ile belgelendirilir.
Cenaze İzni: Birinci derece yakınların vefatında 3 gün, diğer yakınlar için 1 gün verilir.
Doğum İzni (Eş İçin): 5 gün süreyle kullanılabilir ve nüfus cüzdanı sureti ile belgelenir.
Askerlik İzni: Kısa süreli askerlik görevleri için gerekli süre kadar verilir.
Sınav İzni: Öğrenim gören çalışanlar için sınav dönemlerinde kullanılabilir.
Kan Bağışı İzni: Kan ve organ bağışı yapan çalışanlara verilen özel izindir.
2025 yılında geçerli olan yıllık ücretli izin süreleri şu şekildedir:
1-5 Yıl Arası Çalışma: 14 iş günü (takvim günü değil, çalışma günü)
5-15 Yıl Arası Çalışma: 20 iş günü
15 Yıl ve Üzeri Çalışma: 26 iş günü
18 Yaş Altı ve 50 Yaş Üstü Çalışanlar: Çalışma süresine bakılmaksızın 20 iş günü
Engelli Çalışanlar: Çalışma süresine bakılmaksızın 20 iş günü
Bu süreler asgari haklar olup, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile artırılabilir ancak azaltılamaz.
Ücretsiz izin, çalışanın belli bir süre işe gelmediği ancak bu süre için ücret almadığı izin türüdür. Bu izin türünde iş sözleşmesi askıya alınır, çalışan işe dönme hakkını korur ancak izin süresince ücret ödemesi yapılmaz.
Ücretsiz izin, genellikle çalışanın kişisel ihtiyaçları, eğitim, sağlık sorunları veya aile durumları nedeniyle uzun süreli işten ayrılma ihtiyacı duyduğu durumlarda kullanılır.
Ücretsiz izin kullanabilmek için aşağıdaki şartların sağlanması gerekir:
İşveren Onayı: Ücretsiz izin, çalışanın tek taraflı hakkı değildir. İşverenin onayı alınmalıdır.
Haklı Sebep: Ücretsiz izin talebi, geçerli ve haklı sebeplere dayanmalıdır.
Yazılı Başvuru: Talep, yazılı olarak yapılmalı ve gerekçesi belirtilmelidir.
Süre Sınırı: Ücretsiz izin süresi makul olmalı ve iş organizasyonunu fazla etkilememelidir.
İş Sözleşmesi Korunması: İzin süresince iş sözleşmesi devam eder, sadece askıya alınır.
Özel sektörde ücretsiz izin, İş Kanunu'nda sınırlı şekilde düzenlenmiştir. Temel prensipler:
Karşılıklı Anlaşma: İşçi ve işveren arasında karşılıklı anlaşma ile verilebilir.
Haklı Sebep Şartı: Geçerli nedenler olmadan ücretsiz izin verilmesi zorunlu değildir.
Süre Esnekliği: Yasal bir üst limit yoktur, ancak makul süreler tercih edilir.
Sosyal Güvenlik: İzin süresince SGK primleri ödenmez, sigorta ilişkisi askıya alınır.
Kamu sektöründe ücretsiz izin daha detaylı düzenlenmiştir:
Yasal Çerçeve: 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve ilgili yönetmelikler esas alınır.
Süre Sınırları: Genellikle 2 yıla kadar ücretsiz izin verilebilir.
Onay Makamı: Bağlı olunan üst makamın onayı gereklidir.
Geri Dönüş Garantisi: İzin sonunda aynı veya benzeri pozisyona dönüş hakkı vardır.
Eğitim İzni: Lisansüstü eğitim, kurs, staj gibi mesleki gelişim amaçlı izinler.
Sağlık İzni: Uzun süreli tedavi gerektiren hastalıklarda kullanılan izinler.
Aile İzni: Çocuk bakımı, hasta yakın bakımı gibi ailesel nedenlerle alınan izinler.
Kişisel İzin: Kişisel projeler, seyahat gibi özel amaçlarla kullanılan izinler.
Askerlik İzni: Uzun süreli askerlik görevleri için verilen izinler.
Yol İzni: Çalışan yıllık izninde yolda geçecek süre için ücretsiz yol izni talep edebilir. Ancak belgelendirmesi gerekmektedir.
Bu konuda önemli ayrımlar vardır:
Mazeret İzinleri: Evlenme, ölüm, doğum gibi mazeret izinleri yıllık izinden düşülmez.
Hastalık İzni: Raporlu hastalık izinleri yıllık izinden düşülmez.
Raporsuz İzinler: Rapor olmaksızın alınan izinler yıllık izinden düşülebilir.
Kişisel İzinler: İşveren onayıyla alınan kişisel izinler genellikle yıllık izinden düşülür.
Toplu İş Sözleşmesi: Toplu iş sözleşmesi hükümleri bu konuda farklı düzenlemeler getirebilir.
Ortak Şartlar:
- Yazılı başvuru yapılması
- İşyeri düzeninin korunması
- Makul sürelerin belirlenmesi
- İş sözleşmesi gerekliliklerinin yerine getirilmesi
Ücretli İzin Özel Şartları:
- Yasal süre sınırlarına uygun olması
- Ücret ödeme yükümlülüğünün kabul edilmesi
- İş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyum
Ücretsiz İzin Özel Şartları:
- İşveren onayının alınması
- Haklı sebebin varlığı
- Ücret ödemesinden vazgeçilmesi
- Sosyal güvenlik primlerinin durdurulması
Genel Kural: Ücretsiz izin süreleri kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz.
İstisna Durumlar: Askerlik izni gibi zorunlu haller kıdem süresine dahil edilir.
Hesaplama Yöntemi: Kıdem tazminatı hesabında sadece fiilen çalışılan süreler esas alınır.
Toplu İş Sözleşmesi: Toplu iş sözleşmesi ile getirilebilir.
Ücretsiz izin taleplerinde yazılı beyan zorunludur:
Başvuru Formu: İzin sebebi, süresi ve başlangıç tarihi belirtilmelidir.
Gerekçe: Ücretsiz izin talebi için geçerli sebep açıkça yazılmalıdır.
İmza: Hem çalışan hem de işveren imzası bulunmalıdır.
Onay Süreci: Yazılı onay alınmadan izin kullanımına başlanmamalıdır.
Belge Saklama: Tüm izin belgeleri dosyada saklanmalıdır.
Modern işletmeler, izin süreçlerini dijitalleştirerek hem verimlilik hem de şeffaflık sağlayabilir. Ming'in İzin Yönetimi Modülü, bu ihtiyaca kapsamlı bir çözüm sunar:
Evet, ücretsiz izin süresince çalışan ücret almaz. 2 günlük ücretsiz izin durumunda, bu 2 günün karşılığı maaştan kesilir. Hesaplama şu şekilde yapılır: (Aylık brüt maaş ÷ 30) × izin gün sayısı = kesilecek tutar. Ancak bu durumun işveren onayı ile gerçekleşmesi gerektiği unutulmamalıdır.
1 aylık ücretsiz izin mümkündür ancak işveren onayı şarttır. Bu süre için geçerli bir sebep bulunmalı ve yazılı başvuru yapılmalıdır. Uzun süreli ücretsiz izinlerde sosyal güvenlik primleri duraklatılır ve çalışan bu süre için ücret almaz. Kamu sektöründe bu durum daha kolay kabul edilirken, özel sektörde işverenin takdiri önemlidir. İzin sonunda işe dönüş hakkı korunur.
